काठमाडौं, कार्तिक २– बैदेशिक रोजगारका जानकारले कामका लागि खाडी मुलुकमा जाने नेपालीको अवस्था कहाली लाग्दो भएको बताएका छन्। बैदेशिक रोजगारीको वर्तमान अवस्था, समस्या र समाधानका उपायका बारेमा संसदको अन्तराष्ट्रिय सम्बन्ध तथा श्रम समितिले गरेको छलफलमा विज्ञहरुले नेपाली कामदारको कहाली लाग्दो अवस्था रहेको बताएका हुन्।
बैदेशिक रोजगारीका जानकार डा. गणेश गुरुङले हरेक दिन औसतमा १५ सय व्यक्ति जो ग्रामीण भेगका र एस एल सी पनि पास हुन नसकेकोहरु खाडी मुलुक जाने गरेको बताए। उनका अनुसार त्यसबाट दैनिक एक अर्व ४८ करोड रेमिट्यान्स नेपाल भित्रन्छ, जो नेपाली अर्थतन्त्रको रक्तसञ्चार हो।
गुरुङका अनुसार दैनिक ४ जना सम्मको शव नेपाल फर्कन्छ। जो मर्ने उमेरका व्यक्ति होइनन। शव ल्याउन सरकारले सहयोग गर्न पनि नसकेको गुरुङको भनाई छ। उनले कागज पत्र नभएकाले उतै जन्मिएका बच्चा ल्याउन, शव ल्यउन र जेलमा रहेका कामदारलाई फिर्ता ल्याउन निक्कै ठूलो समस्या भएको बताए।
२३ करोड अर्थात समग्र जनसंख्याको तीन प्रतिशत मान्छे अन्य मुलुकमा गएर बसेका छन्। भारत बाहेक राहादानी लिएर आधिकारिक रुपमा वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको संख्या ३० लाख रहेको सरकारको अनुमान छ भने झण्डै २० लाख नेपाली गैर कानूनी रुपमा विदेशिएका छन्। एम दिनमा झण्डै २० वटा जहाज खाडी मुलुकका लागि उड्ने गरेका छन्। गुरुङले विदेश पठाउनका लागि दलालहरु अहिले गाउँ गाउँमा पुगेको बताए। उनले भने‘ अहिले बोराका बोरा राहादानी लिएर ठगहरु गाउँ गाउँमा पुगेका छन्’
वैदेशिक रोजगार विभागका पूर्व महानिर्देशक तथा स्थानीय विकास मन्त्रालयका सहसचिव पूर्णचन्द्र भट्टराईका अनुसार ७४ प्रतिशत अदक्ष र आधा प्रतिशत मात्र उच्च दक्ष कामदार वैदेशिक रोजगमारीमा गएका छन्। भारी मूल्य, उच्च कमिसन तथा दोहोरो कमिसन हुनु, मागको सन्तुलन नहुनु, अधिकांश माग नक्कली हुनु, अधिकांस करार नक्कली हुनु, जीवनका लागि नै महत्वपूर्ण हुने ओरिन्टेसन पनि नक्कली, स्वास्थ्य परिक्षणको प्रमाणपत्र पनि नक्कली भएकाले समस्या झन बढिरहेको भट्टराईको भनाई छ ।
स्वास्थ्य परिक्षणका लागि ३ हजार रुपैयाँ लाग्न भएपनि दलालहरुले मिलेमतोमा खाने भएकाले सक्कली प्रमाणपत्र पाउन नसकेको भट्टराइले दावी गरे। दलालले विदेश पठाउन भारतको बाटो अपनाउने गरेकाले मानव वेचविखनको समस्या पनि उच्च हुँदै गएको उनले बताए। ‘मानव वेचविखन सबैभन्दा ठूलो समस्या छ, ‘भारतबाट दलालले बसका बस मान्छे पठाउने गरेका छन्। त्यसका लागि दलालले गाउँ गाउँमा मान्छे खटाएका छन्, भट्टराईले भने, यहाँ ल्याएर कोठामा थुनेर राख्छन् । पैसा लिएर सबै भन्नलाई घोकाएका हुन्छन्। नाता सम्बन्धका आधारमा राम्रो आम्दानीको लोभ देखाउँछन्।’
‘झाम्टे मुन्द्रे र गुण्डाले धम्क्याउँछन्। पासपोर्ट हातमा पुगे मरिगए फिर्ता गर्दैन ।’ उनले भने ‘वर्षैसम्म लुकाएर राख्छन्। लामो समय पैसा होल्ड गर्छ। आधा दलालका कार्यालय झोलामा हुन्छ। कारवाही गर्दा भाग्नका कार्यालय भएकाहरुले अर्कै व्यक्तिको नाममा दर्ता गरेका हुन्छन्। कारोवार बैंकिङ प्रणालीबाट हुन्न।’ सरकार र कामदारको बीचमा भेट विमान्स्थलको श्रम डेस्कमा मात्र हुने गरेको उनको भनाई छ।
सुधारका योजना
विज्ञहरुले कुनै एउटा क्याप्सुलले मात्र समयाको समाधान हुन नसक्ने बताएका छन् । उनीहरुले विदेशमा हुने ठगीको मुख्य जिम्मेवार नेपाली नै भएको बताए। भट्टराईले भने, ‘वैदेशिक रोजगार सुधार आयोग बनाउनु पर्छ। सबैले सकारात्मक सहयोग गर्नुपर्छ। सरकार र रोजगारीमा जाने कामदारको भेट हुुनु पर्छ। प्याकेजमा सुधारको योजना बनाउनु पर्छ।
वैदेशिक रोजगार विभागका पूर्व महानिर्देशक एवं यातायात व्यवस्था विभागका महानिर्देशक काँशीराज दाहालले मुलुकभर रहेका ५ हजार दलाल घर जग्गाको व्यापार खस्किए पछि ठगिका लािग यो व्यवशायमा लागेको बताए। उनले वैदेशिक कार्यालयका लागि शाखा कार्यालय विस्तार गर्नु पर्नेमा जोड दिए।